Podrazumijeva se da novinarstvo treba služiti javnom interesu. A šta je sa istraživanjem čiji je predmet novinarstvo?

Kako medijska nauka može podržati novinarstvo, i obratno? U kakvoj su vezi novinarsko istraživanje i javni interes? O ovim i sličnim pitanjima se raspravljalo krajem novembra u švicarskom gradu Winterthuru, na konferenciji koju je organizovao tamošnji Institut za primijenjene medijske nauke. Mnoga naučna saznanja koja su iznešena u Winterthuru se odnose na svakodnevnu novinarsku praksu.

Profesorica Barbie Zelizer sa Univerziteta u Pensilvaniji je svojim uvodnim govorom postavila skeptični ton koji je zatim preovladavao tokom konferencije. Ona je kritikovala nauku o novinarstvu zbog činjenice da „pretjeruje u svom definisanju novinarstva kao nezavisnog i revolucionarnog medija“, te zanemaruje kompleksnost raznih faktora koji utječu na medijske proizvode i pokrivanje stvarnih događaja. Dodaje da se ozbiljno novinarstvo ne može odvajati od ekosistema njegovih sukreatora – grafičkih dizajnera, tehničara, pomoćnika istraživača, sekretara, tipografa i drugih. Isto tako, novinarstvo se ne može posmatrati odvojeno od njegove interakcije sa PR-om, zagovaranjem, aktivizmom i, naravno, satirom (sjetimo se da je upravo Jon Stewart postao vodeće ime kritičkog novinarstva u SAD-u).

Prema mišljenju profesorice Zelizer, razvoj nauke o novinarstvu je omogućen potrebom za sagledavanjem cjelokupnog konteksta u kojem ono postoji. Ljudi koji novinarski biznis posmatraju sa strane mogu pružiti bolju kritiku, možda zahvaljujući tome što imaju više vremena i mogu izbjeći ogroman ekonomski pritisak sa kojim se danas suočava novinarstvo.

Ona predlaže pokretanje više foruma koji bi omogućili direktnu interakciju između naučnika i ljudi u medijskoj praksi, gde bi naučnici mogli da doprinesu kontekstualizaciji i ublažavanju utjecaja komunikacije koja se zasniva na političkim i komercijalnim ciljevima, a sve za dobrobit javne sfere. Linda Kay sa Concordia univerziteta u Kanadi se slaže sa ovim i ističe kako je novinarsko istraživanje o često nemarnom izvještavanju o zajednicama traumatiziranim nakon nekog višestrukog ubistva, velikih nesreća ili katastrofa doprinijelo preispitivanju standarda unutar same profesije, te na kraju dovelo do uspostavljanja kodeksa (kojeg se veoma malo novinara dobrovoljno pridržava).

Tema koja se iznova pokretala u toku ove dvodnevne konferencije je veza između profesionalnog novinarstva i sadržaja koji stvaraju korisnici. Većina zaključaka je ukazala na lošu praksu u ovom smislu.

Julia Lönnendonker i Annika Sehl sa Tehničkog univerziteta u Dortmundu su, naprimjer, istražile da li su komentari korisnika na članke unijeli veću raznolikost u izvještavanje o konfliktu između Gruzije i Rusije 2008. godine. Zahvaljujući vremenskoj distanci, postalo je šokantno očito koliko su mediji na zapadu pristrani. Većina članaka iz cijele Zapadne Evrope obuhvaćenih ovim istraživanjem podržavala je Gruziju i kritikovala Rusiju. Međutim, do sada već znamo da obje zemlje snose jednaku odgovornost za rat.

Moglo bi se tvrditi da u pojedinim periodima situacija nije bila jasna, te da je čak i dobro obučenim novinarima i urednicima bilo teško vidjeti šta se krije iza propagande zaraćenih strana. Međutim, komentari čitalaca pružaju zapanjujuće drugačiju sliku: oni su skoro podjednako iskazivali podršku i Gruziji i Rusiji. I Gruziju su povremeno kritikovali. Tako da ovo predstavlja dobar primjer mudrosti mnoštva.

Naravno da je teško ocijeniti koliko su komentari čitalaca objektivni i nenamješteni, a nije uvijek jasno ni ko ih piše. Možda su, naprimjer, ruski PR stručnjaci ovako pokušali da skinu krivnju sa svoje zemlje. Međutim, postoje neki načini kojima se može provjeriti kredibilitet osoba koje ostavljaju komentare. Ukoliko su korisnici registrovani na web sajtu, moguće je da postoje podaci o njihovoj aktivnosti na sajtu koji mogu da budu putokazi u utvrđivanju kredibiliteta. Ili, u najgorem slučaju, analiziranjem IP adresa sa kojih korisnici postavljaju sadržaj može se odrediti njihova geografska lokacija, a tako se može videti i da li je neobično velik broj komentara poslat sa malog broja kompjutera ili u vrlo kratkom vremenskom periodu.

Da su novinari i medijske organizacije koji su izvještavali o sukobu na Kavkazu ozbiljnije shvatili komentare svojih čitalaca, možda bi barem razmislili o mogućnosti da sprovedu iscrpnije novinarsko istraživanje. Moguće je čak i da bi, zahvaljujući tome, novinari shvatili sav značaj tada dominantnog stava po pitanju ovog sukoba. (Kao primjer suprotne, pozitivne prakse, možete pogledati blog post Petera Horrocka sa BBC-a).

Iz današnje perspektive je jasno da ovaj novinarski propust predstavlja potpuno propuštenu priliku. Upravo su novinari mogli spriječiti praksu vodećih medija da idu linijom manjeg otpora i izbjegavaju dublje i nepristrano analiziranje situacije.

Ovaj fenomen se ne odnosi isključivo na slučajeve slične sukobu između Rusije i Gruzije. Kao što je istaknuto na nedavnoj konferenciji pod nazivom ˝Izvještavanje o krizi˝ („Covering the Crisis“), koju je organizovao Evropski novinarski centar (EJC), na blogovima su se mogla naći rana upozorenja na dolazeći finansijski krah. Međutim, konvencionalni mediji su ih ignorisali. Čak i manje spektakularni slučajevi, kao što je izvještavanje o mobilnoj TV, ilustriraju kako novinari prečesto dopuštaju vlasti da diktira ne samo agendu, već i sadržaj i pristranost članaka.

Zašto? Novinari često strahuju od sadržaja koje diktiraju korisnici i mnogi ih nevoljko prihvataju. Drugo istraživanje koje je obavila gorepomenuta istraživačica Annika Sehl je pokazalo da su do 2008. godine njemačke novine bile prilično zatvorene za učešće publike, čak i online izdanja. Pored toga što su mnogi omogućavali korisnicima da komentarišu članke, Sehl nije mogla naći druge oblike interakcije. Čitaoci nisu mogli predlagati teme, niti su mogli utjecati na filtriranje i ocjenjivanje informacija kako bi pomogli unapređenju novinarskog posla.

Još jedan od mogućih faktora koji su utjecali na takvu novinarsku inertnost je činjenica da su generalni direktori, izvršni direktori i urednici deska rizikovali da postanu prebliski sa ljudima o kojima su trebali izvještavati. Uwe Krüger sa Univerziteta u Lajpcigu je šokirao prisutne u Winterthuru rezultatima analize društvenih mreža čiji su predmet bili odabrani šefovi njemačkih tabloida i kvalitetne štampe. Analiza je pokazala da poznatiji urednici medija koji prividno nastoje biti nezavisni zapravo redovno sarađuju sa političarima.

Razumije se da se ova analiza, naravno, nije bavila time što će se novinari koji pokrivaju određeni resor neizbježno upoznati sa svim bitnim ministrima. Intervjuisanje ovih osoba, prisustvovanje njihovim govorima i boravak na istim zabavama se ne uzimaju u obzir. Sve to je samo dio dobre novinarske prakse, posmatranja i potrage za činjenicama. Ono što Krügerova analiza jeste pokazala je da mnogi novinari zapravo direktno sarađuju sa istim onim političarima o kojima bi trebali objektivno izvještavati, sa njima sjede u odborima i komisijama i donose zajedničke odluke.

Posljednje što takvi novinari treba da urade je da se u svojim člancima ograde od ove prakse. U stvarnosti, međutim, dešava se to da, naprimjer, Kai Diekmann, izvršni urednik njemačkog tabloida BILD, izdejstvuje da ga izbrišu sa grupne fotografije u sopstvenim novinama objavljene uz članak o jednoj izjavi evro-azijskih zvaničnika koju je i sam potpisao, a vjerovatno bio i jedan od autora.

Kao što Barbie Zelizer kaže: „Novinarstvo prevazilazi pokretačku snagu načela 'ovde i sada'.˝

----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Originalni tekst ‘Media welcome comments, but journalists ignore the crowds' dostupan je na web sajtu European Journalism Centre-a www.ejc.nl.

Tekst je preveden i objavljen na MC Online uz odobrenje European Journalism Centre-a. Svako dalje korištenje i distribucija ovog teksta podliježe uvjetima korištenja koji su u cjelosti dostupni na web sajtu www.ejc.nl.