Izbor tema u medijima određuje šta postaje društveni prioritet, a šta ostaje nevidljivo, pogotovo kada su u pitanju žene i druge marginalizovane grupe.

ilustracija: Mediacentar Sarajevo

Mediji imaju presudnu ulogu u oblikovanju političke realnosti. Njihov izbor tema određuje šta postaje društveni prioritet, a šta ostaje nevidljivo. Kada su u pitanju žene i druge marginalizovane grupe, mediji su posebno važni zbog tri razloga.

Ako žene, mladi ili manjine ne dobijaju medijsku pažnju, teško mogu da postanu prepoznatljivi politički akteri.

Mediji imaju moć da ospore uvrežene predstave o tome ko „pripada“ politici. Profesionalno novinarstvo može da pomogne da se normalizuje prisustvo žena u izvršnim funkcijama.

Seksistički napadi, govor mržnje i neravnopravni uslovi kampanje često ostaju nevidljivi ako ih mediji ne dokumentuju i ne otvaraju kao javni problem. Nažalost, fokus većine medija, konkretno u Severnoj Makedoniji mada je tako i drugde, i dalje je na dnevnoj političkoj borbi i međustranačkim sukobima, dok teme inkluzije ostaju sekundarne.

Kroz primer političkog nastupa žena koji sledi vidljivo je da, uprkos postojećim rodnim kvotama i deklarativnoj podršci ravnopravnosti, put ka izvršnoj vlasti i dalje ostaje znatno teži za žene nego za njihove muške protivkandidate.

Kvote na papiru, barijere u stvarnosti

Iako je u lokalne izbore 2025. godine ušla kao jedina žena kandidatkinja za gradonačelnicu glavnog grada, Kaja Šukova nije uspela da se plasira u drugi krug trke za Skoplje. Izborni rezultat kandidatkinje Socijaldemokratskog saveza Makedonije (SDSM), najveće opozicione partije, ne govori samo o ishodu jedne kampanje, već ukazuje na dublje prepreke sa kojima se žene suočavaju u makedonskoj politici.

Ove izbore obeležila je i činjenica da su u 80 opština i gradu Skoplju, samo četiri žene izabrane za načelnice u Severnoj Makedoniji. Tri od njih vode manje opštine, dok je četvrta osvojila funkciju u skopskoj opštini Kisela Voda. Ovaj podatak jasno pokazuje da što je opština politički veća i važnija, to su šanse žena da dođu do izvršne pozicije manje. U takvim okolnostima treba posmatrati i rezultat Kaje Šukove. Iako je imala administrativno iskustvo, profesionalni kredibilitet i javnu prepoznatljivost, njena kampanja se odvijala u okruženju u kojem stranačke strukture, medijska vidljivost i finansijska podrška i dalje dominantno favorizuju muške kandidate.

„Rezultat nije onakav kakav smo priželjkivali, ali ipak sam ponosna na kampanju koju smo vodili pošteno, transparentno i sa jasnom vizijom za razvoj i bolji život za sve stanovnike Skoplja“, poručila je Šukova nakon objave rezultata.

Takva izjava dobro oslikava njen položaj, ali i položaj brojnih žena u makedonskoj politici: formalno uključene, ali suštinski na margini ključnih procesa odlučivanja.

Rodne kvote – nužne, ali ne i dovoljne

Severna Makedonija ima relativno progresivan pravni okvir kada je reč o rodnoj ravnopravnosti u politici. Izborni zakon obavezuje političke partije da na liste za opštinske savete uvrste najmanje 40 odsto kandidata manje zastupljenog pola. Zahvaljujući tome, žene su dobro zastupljene na izbornim listama, ali ne i u pozicijama moći.

Podaci iz lokalnih izbora 2025. godine jasno potvrđuju tu disproporciju:

• od 309 kandidata za gradonačelnika, samo 32 su bile žene;
• u konačnom ishodu, samo četiri žene osvojile su gradonačelnički mandat;
• u opštinskim savetima, uprkos kvotama, udeo izabranih žena obično je između 33 i 40 odsto, što je ispod propisanog minimuma.

Kvote garantuju prisustvo, ali ne garantuju i prohodnost. Stranke i dalje kontrolišu raspored na listama, raspodelu finansijskih sredstava za kampanju i medijsku vidljivost. Žene se neretko guraju na sredinu liste, gde su šanse za izbor male, dok muškarci zauzimaju „bezbedne“ pozicije na vrhu.

Na lokalnim izborima to je još uočljivije nego na nacionalnom nivou, jer se na terenu ukrštaju ekonomski interesi, dugogodišnje mreže lokalnih moćnika i klijentelistički odnosi – sve sfere u kojima tradicionalno dominiraju muškarci.

Proceduralna ravnopravnost ne znači i političku moć

Zanimljivo je da žene učestvuju u sprovođenju izbora gotovo ravnopravno sa muškarcima. Gotovo polovina članova opštinskih izbornih komisija i biračkih odbora su žene, a veliki broj njih obavlja funkciju predsednica biračkih odbora. Međutim, ova ravnopravnost postoji samo u proceduralnom sloju, dok su pozicije stvarne moći – gradonačelnici, predsednici saveta, nosioci lista – i dalje gotovo u potpunosti pod kontrolom muškaraca.

Ova asimetrija – žene čuvaju integritet izbornog procesa, ali retko dobijaju priliku da upravljaju lokalnim budžetima i razvojnim politikama – najbolje oslikava ograničenja postojećeg modela.

Politički i društveni razlozi za izborni poraz

Postoje bar četiri ključna razloga političkog neuspeha žena.

Kandidature za gradonačelnike često se određuju u zatvorenim partijskim krugovima, gde dominiraju dugogodišnji lokalni akteri – gotovo isključivo muškarci. Žene u ove krugove ređe ulaze i teže ostvaruju punu političku podršku.

Istraživanja iz regiona dosledno pokazuju da žene kandidatkinje dobijaju manje prostora u medijima i da njihove kampanje raspolažu manjim budžetima. Šukova nije bila izuzetak.

Žene u politici u Severnoj Makedoniji sve češće se suočavaju sa mizoginim komentarima, govorom mržnje i organizovanim onlajn napadima. To otežava njihovu kampanju i utiče na percepciju birača.

U delovima makedonskog društva i dalje postoji pretpostavka da su funkcije sa visokim nivoom političke moći – kao što je gradonačelnik Skoplja – „muški posao“.

Sve ovo zajedno značajno sužava politički manevarski prostor.

Šira slika: Inkluzija nije samo pitanje žena

Kada govorimo o inkluziji u izbornim procesima, treba misliti i na druge zajednice čija politička participacija je ograničena: nacionalne manjine, verske zajednice, LGBTIQ+ populaciju, osobe sa invaliditetom, mlade.

Iako Severna Makedonija ima institucionalne mehanizme za zastupljenost etničkih grupa, njihove potrebe retko se ozbiljno razmatraju u lokalnim kampanjama. Još su manje vidljivi problemi LGBTIQ+ građana, osoba sa invaliditetom ili mladih, iako lokalne vlasti odlučuju upravo o njihovoj bezbednosti, pristupačnosti i mogućnostima razvoja.

Lokalni izbori 2025. godine još jednom su pokazali da Severna Makedonija ima moderan izborni okvir, ali i političku praksu koja zaostaje za zakonima. Rezultat – uključujući i činjenicu da se Kaja Šukova nije plasirala u drugi krug – potvrđuje da žene imaju ograničen pristup stvarnoj moći, naročito na izvršnim funkcijama.

Da bi se to promenilo, potrebno je: otvoriti partijske procese, poboljšati medijsku vidljivost žena i manjina, pružiti institucionalnu zaštitu od uznemiravanja i povezati javno finansiranje partija sa brojem stvarno izabranih, a ne samo nominovanih žena.

Dok se ove reforme ne sprovedu, Severna Makedonija će nastaviti da proizvodi kvotno ravnopravne procedure, ali suštinski neravnopravne ishode.

Članak je nastao kroz aktivnosti Mediacentra Sarajevo uz podršku Googlea, u sklopu projekta 'Jačanje profesionalnog novinarstva tokom izbornih procesa na Zapadnom Balkanu. Izneseni stavovi ne predstavljaju nužno stavove Googlea'.

___