Khadija Ismayilova je višestruko nagrađivana istraživačka novinarka iz Azerbejdžana koja je prije hapšenja sarađivala sa Radiom Slobodna Evropa i Organized Crime and Corruption Reporting Network (OCCRP). Vlasti Azerbejdžana uhapsile su je početkom decembra 2014. godine, nakon serije tekstova koje je napisala o kriminalu i korupciji vladajućih struktura ove države. Umjesto intervjua koji je bio planiran sa Ismayilovom, Media.ba donosi hronologiju događaja koji su doveli do njenog hapšenja i koji pokazuju kako se vlast u Azerbejdžanu obračunava sa novinarima.

Khadija Ismayilova je od 2010. godine počela objavljivati tekstove o korupciji i sumnjivim poslovima povezanim sa vlastima Azerbejdžana na čelu sa predsjednikom Ilhamom Aliyevim i njegovom porodicom. Kako je sama navela, za istraživačko novinarstvo odlučila se nakon što je 2005. godine u Bakuu, glavnom gradu Azerbejdžana, ubijen istraživački novinar Elmar Huseynov.

„Ubili su ga na kućnom pragu. Prva stvar koju sam pomislila kad sam čula o tome je da je to i moja odgovornost. I ja sam kriva jer on je jedini radio taj posao“, rekla je Ismayilova.

Prijetnje i ucjene

Između ostalog, Ismayilova je pisala o monopolu koji je u oblasti aerodromskih usluga, od duty free šopova i taksi prevoza do obroka tokom letova, ostvarila kompanija među čijim vlasnicima su predsjednikova ćerka i supruga predsjednika državne avio kompanije – čiji dijelovi su privatizovani pod nerazjašnjenim okolnostima. Ćerke predsjednika Aliyeva takođe su upravljale firmama sa Paname, većinskim vlasnicima vodećeg telekom operatera u državi, za koji su vlasti tvrdile da zapravo pripada Siemensu, što su predstavnici ove firme negirali. Jedan od podizvođača radova na izgradnji koncertne hale koja je bila domaćin Evrovizije 2012. godine takođe je bila firma povezana sa predsjednikovom porodicom. Porodica je imala koristi i od poslova iskopavanja zlata.

Ovakvi tekstovi naišli su na oštre kritike. Ismayilova je počela dobijati prijetnje, tajno su je snimali u njenom stanu i pokušavali je diskreditovati na sve moguće načine, uključujući i objavljivanje negativnih informacija o članovima njene porodice – uz navođenje adresa na kojima žive. U martu 2012. godine dobila je prijeteće pismo u kome su je pokušali ušutkati intimnim snimkom na kome se nalaze ona i njen dečko. Javno je objavila ovaj pokušaj ucjene, a nekoliko dana kasnije video je objavljen dok su fotografije sa screenshotovima poslane na više adresa. Novi sličan video objavljen je slijedeće godine.

Između ostalog, optužena je za objavljivanje državnih tajni i za klevetu, a u oktobru 2014. godine, po povratku iz Strasbourga gdje je prisustvovala zasjedanju Parlamentarne skupštine Vijeća Evrope, zadržali su je na aerodromu pet sati, nakon čega je dobila zabranu napuštanja države. Iako je bila upozorena da bi je mogli privesti, odlučila se vratiti u Azerbejdžan, a za Slobodnu Evropu je izjavila: „Vjerujem da ili ne žele da se vratim u Azerbejdžan ili me žele uplašiti i ušutkati o onome što se dešava. Moraju shvatiti da ovo nije način na koji mogu uticati na mene.“

Hapšenje

U februaru 2014. godine, Ismayilova je objavila saopštenje pod nazivom „Ako budem uhapšena“ u kome je od međunarodnih organizacija i institucija zatražila da ne koriste neslužbenu diplomatiju kako bi je oslobodili već da se zalažu za pravo na slobodu govora u njenoj državi. Kolege novinare zamolila je da objasne čitaocima razloge koji su doveli do hapšenja: „Antikorupcijska istraživanja razlog su mog hapšenja. Vladi nije ugodno zbog onoga što ja radim.“ Krajem te godine, 5. decembra, zaista je i uhapšena, pod optužbom da je navela kolegu da pokuša izvršiti samoubistvo, za šta je zaprijećena kazna od tri do sedam godina zatvora. Određen joj je pritvor od dva mjeseca, koji je u januaru 2015. produžen za još toliko. Datum suđenja još nije određen.

Tural Mustafayev, koji je optužio Ismayilovu, predstavio se kao njen bivši prijatelj i rekao da je zbog nje izgubio posao te da je prijetila da će o njemu proširiti neugodne informacije. Nekoliko dana nakon hapšenja izjavio je da je ona postala ljubomorna nakon što su se odnosi između njih dvoje poremetili, te da mu je prijetila na Facebooku. Ipak, nije se mogao sjetiti šta je tačno pisala, dodavši: „Nije koristila moje ime ali mi je bilo jasno da se odnosi na mene.“ Advokat Ismayilove odbacio je ove optužbe i rekao da je slučaj politički motivisan. Od kraja 2014. godine Mustafayev se nije javno oglašavao a prema nekim navodima uhapšen je nakon što je na svojoj Facebook stranici objavio da povlači optužbe.

Polovinom februara 2015. godine, optužbe protiv Ismayilove su proširene na pronevjere, neplaćanje poreza, nelegalno poduzetništvo i zloupotrebu ovlaštenja, za šta može dobiti i 12 godina zatvora. U odvojenom slučaju, 23. februara je osuđena na novčanu kaznu od blizu 2.500 dolara, zbog navodne klevete. Članovima porodice i novinarima nije bilo dozvoljeno da prisustvuju ročištu. Nekoliko dana prije presude Wahington Post objavio je njeno pismo iz zatvora u kome navodi da uprkos svemu neće odustati. Neposredno pred hapšenje dala je opširan intervju za Novi magazin iz Srbije u kome je govorila o svojim istraživanjima, problemima koje je imala ali i o prebijanjima i hapšenjima novinara u Azerbejdžanu.

Prijatelji Beograda i Sarajeva

Decembarsko hapšenje Khadije Ismayilove se dogodilo samo jedan dan nakon što je šef predsjednikovog kabineta Ramiz Mehdiyev objavio saopštenje na 60 strana u kome je optužuje za prikazivanje“ destruktivnog stava prema dobro poznatim članovima azerbejdžanskog društva“, što „zadovoljava njene gazde u inostranstvu“. U saopštenju stoji i da je Radio Slobodna Evropa na „odvratnom putu“ i da njegovi uposlenici rade za „strane obavještajne službe.“ Zbog sličnih optužbi ranije su rad obustavile organizacije poput Instituta za medijsko pravo i IREX-a.

Dunja Mijatović, predstavnica OSCE-a za slobodu medija izjavila je da hapšenje Ismayilove „nije ništa drugo nego orkestrirano zastrašivanje“, dok su u Amnesty Internationalu naveli kako je riječ „o još jednom pokušaju utišavanja nezavisnih medijskih glasova u zemlji.“ OCCRP je pokrenuo web stranicu Free Khadija Ismayilova. Međutim, vlasti uporno negiraju sve optužbe da je riječ o politički motivisanom procesu.

Ovo nije prvi slučaj u kome proganjaju neistomišljenike. Prilikom posjete Bakuu, Nils Muižnieks, komesar Vijeća Evrope za ljudska prava, izjavio je da progon aktivista i novinara mora prestati, s obzirom da je vlast uhapsila sve partnere sa kojima je njegova kancelarija sarađivala. Na meti vlasti nalaze se i novinari Slobodne Evrope – krajem decembra policija je izvršila raciju u njihovim prostorijama, više sati ih držala u izolaciji, te zaplijenila opremu i dokumente. Do sada je najmanje 26 novinara i uposlenika ove medijske kuće privedeno na ispitivanje a nekima je zabranjeno da napuste zemlju. Barem 15 novinara i blogera trenutno su u zatvoru, a TV Meydan je iz straha prestala emitovati program. Procjenjuje se da je ukupno oko 100 političkih zatvorenika iza rešetaka.

I dok na domaćem terenu protiv novinara i aktivista vrše represiju, vlasti Azerbejdžana na međunarodnom planu kotiraju dobro, uglavnom zahvaljujući biznisu i ulaganju velikih količina novca. Dobre odnose imaju i na Balkanu, pa je jedna od ćerki predsjednika Aliyeva prisustvovala otvorenju „Parka prijateljstva“ u sarajevskom naselju Dobrinja koji je izgrađen novcem iz Azerbejdžana, dok se u beogradskom parku Tašmajdan nalazi statua bivšem predsjedniku te države. Otvaranju obnovljenog parka prisustvovao je njegov sin, sadašnji predsjednik Aliyev, a u finansiranju obnove je takođe učestvovao azerbejdžanski kapital.

Ovaj tekst je objavljen u sklopu projekta 'Public Data Now' podržanog od strane Holandske ambasade u BiH. Tekstove vezane za pristup podacima i data novinarstvo možete čitati u našem serijalu ovdje.